Οι ultras ως πρώτη γραμμή των μητρο-πολιτικών εξεγέρσεων (περιοδικό Humba! #29)

 

Οι Ultras ως πρώτη γραμμή των μητρο-πολιτικών εξεγέρσεων

Περιοδικό Humba! #29, Άνοιξη 2018, σ. 18-19.

  Σχόλιο Αντιπολεμικής Διεθνιστικής Κίνησης: οι πρόσφατες αντικατασταλτικές-αντικυβερνητικές ταραχές στη Νέα Σμύρνη, και ο ενεργός ρόλος διαφορετικών κομματιών του οπαδικού κινήματος, μας ώθησαν στην αναδημοσίευση του παρακάτω κειμένου του περιοδικού Humba!. Αυτό αφορά το οπαδικό κίνημα των Ultras στις αραβικές εξεγέρσεις ως κρίσιμη πλευρά του κοινωνικού πολέμου, όπως αναλύεται από έναν "ειδικό" της κρατικής αντιεξέγερσης, τον David Kilculen.  Οι υπογραμμίσεις με μαύρα γράμματα στο κείμενο που ακολουθεί είναι δικές μας.

  Εισαγωγή του περιοδικού Humba!: Η Αραβική Άνοιξη και η έντονη ριζοσπαστικοποίηση των οπαδικών γκρουπ στη βόρεια Αφρική έφερε στην επιφάνεια αναλύσεις από δημοσιογράφους, κοινωνιολόγους, πολιτικούς επιστήμονες ή λοιπούς ακαδημαϊκούς. Το παρακάτω κείμενο είναι ιδιαίτερο, καθώς προέρχεται από αποσπάσματα του βιβλίου Out of the Mountains: The Coming Age of the Urban Guerilla του David Kilcullen. Ο συγγραφέας είναι από τους σημαντικότερους αναλυτές ανορθόδοξου πολέμου, με πολύχρονη θητεία ως σύμβουλος στις ένοπλες δυνάμεις Αυστραλίας και ΗΠΑ. Το ερώτημα είναι τί δουλειά έχουν οι οπαδοί ποδοσφαίρου σε ένα βιβλίο που αφορά το παρόν και το μέλλον του ανταρτοπολέμου. Κατά τον ίδιο, μεγάλη, ειδικότερα αν η συζήτηση αφορά το Μάγκρεμπ ή τη Μέση Ανατολή. Αν και μη ''κινηματικός'', ο Kilculen βασίστηκε σε σύγχρονες, μαρξιστικής έμπνευσης, θεωρήσεις, για το αστικό τοπίο και τους μετασχηματισμούς που επηρεάζουν τις ανθρώπινες κοινωνίες στις μητροπόλεις, προκειμένου να αναλύσει τους παράγοντες που σκιαγραφούν τη φυσιογνωμία του ανορθόδοξου πολέμου στο μέλλον. Κατά τον ίδιο, η εντεινόμενη αστικοποίηση του διαρκώς αυξανόμενου παγκόσμιου πληθυσμού (το 75% των ανθρώπων θα κατοικεί σε μεγάλα αστικά κέντρα μέχρι τα μέσα του αιώνα) θα καταστήσει τις πόλεις του ''Τρίτου Κόσμου'' ως το υπ'αριθμόν ένα πεδίο παρασκευής και εκδήλωσης κοινωνικών συγκρούσεων. Η αναβάθμιση της ψηφιακής συνδεσιμότητας και η ύπαρξη διαφόρων υποκειμένων που μπορούν να εκμεταλλευτούν τις εκρηκτικές συνθήκες στα αστικά περιβάλλοντα (συσσώρευση πληθυσμού, γκετοποίηση, ανεργία, κοινωνικός αποκλεισμός, κρατική διαφθορά) ώστε να ασκήσουν έλεγχο χώρου και κοινωνικών ομάδων, εξυφαίνουν ένα μέρος από το περίπλοκο πλέγμα όχι μόνο των τωρινών, αλλά και των κατοπινών εξεγέρσεων. Εξου και οι επαναστάσεις σε Τυνησία και Αίγυπτο προοικονομούν εικόνες από τα επόμενα χρόνια. Η ανάλυση του Kilcullen δεν είναι αψεγάδιαστη, ενώ παρουσιάζει και ορισμένα στερεοτυπικά σχήματα. Ωστόσο, η οπτική του έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον καθώς προσεγγίζει διαστάσεις των σύγχρονων κινημάτων, την οντολογία των αστικών συγκρούσεων και την οπαδική δραστηριότητα, με φόντο την κοινωνική αλλαγή. Όλα αυτά σε ένα πλαίσιο αξιολόγησης των προβληματικών που άφησε πίσω της η Αραβική Άνοιξη, ξεκινώντας από το παρόν και ακουμπώντας στο μέλλον.

  Κατά τον τελευταίο μισό αιώνα πριν την επανάσταση, η Τυνησία γνώρισε ραγδαία ανάπτυξη, με τον πληθυσμό της να διπλασιάζεται από 4,2 εκατ. σε 10,7 εκατ. το 2010, και έναν υψηλό βαθμό παράκτιας αστικοποίησης (1). Καθώς όλοι και πιο πολλοί Τυνήσιοι μετακινούνταν σε παράκτιες πόλεις, ήλθαν σε επαφή με το διαδίκτυο και τον παγκόσμιο ιστό των μέσων (email, Facebook, κ.λπ.), αποκτώντας παράλληλα τις αντίστοιχες συσκευές (smartphones, ψηφιακές κάμερες κ.α). Στην τελευταία δεκαετία της δικτατορίας Μπεν Αλί, η επέκταση της ηλεκτρονικής προσβασιμότητας του αστικού πληθυσμού γνώρισε πραγματικά εντατικούς ρυθμούς. Εντός αυτού του πλαισίου, οι Τακρίζ (2) αναδύθηκαν ως ένας αντικαθεστωτικός πόλος διαμαρτυρίας αξιοποιώντας την αυξανόμενη ψηφιακή συνδεσιμότητα. Βέβαια, από τα τέλη των 90ς, οι Τακρίζ αναβάθμισαν τη δράση τους, περνώντας από τον online πολιτικό ακτιβισμό στη συγκρότηση μιας συμμαχίας επιπέδου δρόμου, με την οργισμένη νεολαία των αστικών κέντρων. Επρόκειτο για ένα γεγονός καθοριστικής συμμαχίας, όπως φάνηκε κατά τις μέρες της εξέγερσης. 

Στις πόλεις της Τυνησίας, οι οπαδοί του ποδοσφαίρου- ιδίως οι αποξενωμένοι νέοι που είχαν συνδεθεί με τα μαχητικά γκρουπ γνωστά ως ''ultras''-εξελίχθηκαν σε κεντρικά υποκείμενα του ανταγωνιστικού κινήματος. Από της αρχές της νέας χιλιετίας, οι Τακρίζ είχαν οργανώσει ένα διαδικτυακό φόρουμ όπου οι ultras διαφόρων ομάδων μπορούσαν να αλληλεπιδρούν και να συζητησούν τις συγκρούσεις τους με την αστυνομία του καθεστώτος. Το φόρουμ αυτό ενίσχυσε τους δεσμούς και το χτίσιμο συμμαχιών ανάμεσα σε οπαδούς διαφορετικών ομάδων (που υπό κανονικές συνθήκες ήταν εχθροί), ούτως ώστε με το πέρασμα των ετών να αναπτυχθεί ένα ξεχωριστό βορειοαφρικανικό στιλ ultra, έχοντας μάλιστα πολιτικό χαρακτήρα, που διαδόθηκε πολύ γρήγορα στην παθιασμένη με το ποδόσφαιρο τυνησιακή νεολαία, και από εκεί στην Αίγυπτο, στην Αλγερία, στη Λιβύη και στο Μαρόκο. Όταν πυροδοτήθηκε η επανάσταση, οι ultras επρόκειτο να παίξουν ένα τελείως διαφορετικό παιχνίδι. Μετασχηματίστηκαν σε μια ταχείας αντίδρασης δύναμη θερμόαιμων διαδηλωτών. 

Ο ρόλος των ultras ως μια πολιτικά υπάκουη, εύκολα κινητοποιούμενη, αυτοοργανωμένη, μαχητικά οξυδερκής και σκληροτράχηλη δύναμη ελίτ στις συγκρούσεις εντός αστικού περιβάλλοντος έχει παραγνωριστεί, αλλά σίγουρα θα προκαλέσει μεγαλύτερο ακαδημαϊκό ενδιαφέρον στο μέλλον. Πρέπει φυσικά να σημειώσουμε εδώ ότι η συντριπτική πλειοψηφία των οπαδών ποδοσφαίρου δεν είναι βίαιοι ούτε διακρίνονται από κάποιου είδους προβληματική συμπεριφορά. Οι ultras είναι μια μικρή, σκληροπυρηνική, οργανωμένη, βίαιη μειοψηφία μέσα σε ένα πολύ μεγαλύτερο και πολυδιάστατο κίνημα, λειτουργώντας ως μια αστική πρωτοπορία. Η συνοχή τους, ο συγχρονισμός της συμπεριφοράς τους, η προδιάθεση να εμπλακούν σε βίαιες συγκρούσεις και οι τακτικές τους ικανότητες στις οδομαχίες, προσδίδουν στα γκρουπ ultras μεγάλη λανθάνουσα στρατιωτική ισχύ. Οι συχνές μάχες με την αστυνομία και η εξοικείωση με τις τακτικές καταστολής των δυνάμεων ασφαλείας αποδείχθηκαν καταλυτικά στοιχεία κατά το ξεκίνημα των εξεγέρσεων. Όταν λοιπόν ακτιβιστές του κυβερνοχώρου όπως οι Τακρίζ, κατόρθωσαν μέσω του διαδικτύου να ενώσουν τα ετερόκλιτα γκρουπ των ultras της Τυνησίας, αφυπνίζοντας την πολιτική και αντικαθεστωτική τους συνείδηση, το αποτέλεσμα ήταν ένας συνασπισμός με μια «φυλετική» δύναμη κρούσης των πόλεων.

Η συμμαχία αυτή είχε τεράστια στρατιωτική σημασία στις αστικές συγκρούσεις της Αραβικής Άνοιξης, αλλά η ισχύ της βασιζόταν σε δύο πυλώνες: την ηλεκτρονική συνδεσιμότητα (που συνέδεσε τους Τακρίζ με τους ultras και έσπασε τα στεγανά των οπαδικών αντιπαλοτήτων) και την υπέρβαση του δίπολου ψηφιακής-ανθρώπινης δικτύωσης (τη μείξη πραγματικών και εικονικών σχέσεων). Το γεγονός αυτό επέτρεψε τη δικτύωση των ακτιβιστών στις πόλεις, ενώ συνέδεσε και τα αστικά κέντρα της Τυνησίας με την ύπαιθρο.

 

Μέχρι τον Ιανουάριο του 2011, μετά από δύο βίαιες εβδομάδες, αρκετές πόλεις της Τυνησίας βρίσκονταν στον ρυθμό της εξέγερσης, οι εργάτες σε απεργία, οι επιχειρήσεις ήταν κλειστές, οι ξένοι είχαν φύγει από τη χώρα, και οι αστικές ελίτ έμπαιναν στο χορό των διαδηλώσεων. Η πρωτεύουσα Τύνιδα, μια παραλιακή πόλη με 1,5 εκατ. Πληθυσμό και ακόμα 2,5 εκατ. Ανθρώπους στην ευρύτερη περιοχή, ήταν, βάσει μεγέθους και πολιτικής σημασίας, το αποφασιστικότερο σημείο αντιπαράθεσης.

Σε αυτό το σημείο, η συμμαχία Τακρίζ-ultras πήρε τη σκυτάλη: online γκρουπ παρήγαγαν και διέδιδαν αντικαθεστωτική ενημέρωση, βοηθώντας στην κινητοποίηση και την οργάνωση των διαδηλωτών. Από την πλευρά τους, οι ultras σχημάτισαν τον σκληρό πυρήνα των μαζικών διαδηλώσεων. Η εμπειρία στις μάχες απέναντι στην αστυνομία προσέδιδε μια «κολλητική» αυτοπεποίθηση και θάρρος προς τον υπόλοιπο κόσμο, που σε αντίθετη περίπτωση ενδεχομένως να ήταν δέσμιος δισταγμών.

Το πρότυπο αυτό επαναλήφθηκε στην επόμενη μεγάλη εξέγερση της Αραβικής Άνοιξης, που ξέσπασε στην Αίγυπτο, με ακόμα μεγαλύτερη ένταση. Το κέντρο της διαμαρτυρίας ήταν η πλατεία Ταχρίρ, ένας τεράστιος ανοιχτός χώρος που βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο στον αστικό πυρήνα του Καίρου. Ο χώρος αυτός ήταν συνεχώς κατειλημμένος από χιλιάδες διαδηλωτές (κάποια στιγμή έφτασαν και το 1εκ.), και περικυκλωμένος από τις δυνάμεις ασφαλείας και τους υποστηρικτές του καθεστώτος. Πέραν της πλατείας Ταχρίρ βέβαια, διαδηλώσεις, οδομαχίες, και μαζικές αντικαθεστωτικές δράσεις επεκτάθηκαν στις περισσότερες παράκτιες πόλεις της Αιγύπτου, και αυτή ακριβώς η μαζική αστική αναταραχή οδήγησε στην αποπομπή του Μουμπάρακ.

Όπως και στην Τυνησία, η κατακερματισμένη αλλά πολύ καλά εξοικειωμένη με την τεχνολογία, αιγυπτιακή νεολαία των παράκτιων κέντρων, είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην επανάσταση μαζί με τα εργατικά συνδικάτα, τα ακτιβιστικά γκρουπ και τη νεολαία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Όπως επίσης στην Τυνησία, η μάχη της προπαγάνδας μέσα από το Ίντερνετ, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση ανάμεσα στο καθεστώς και τους αντιπάλους του στον κυβερνοχώρο, ήταν μόνο ένα μέρος της πολυδιάστατης σύγκρουσης που λάμβανε χώρα στους δρόμους της Αιγύπτου. Αν οι online ακτιβιστές όπως οι Anonymous ή οι Telecomix ήταν υπεύθυνοι για το σαμποτάζ κυβερνητικών μέσων ή την αντι-πληροφόρηση των εξεγερμένων, οι Ultras είχαν καθοριστικό ρόλο στον «επίγειο πόλεμο», σε μια κλιμακούμενης έντασης συνεργία ανθρώπινων δικτύων και τοπικών συμμαχιών.

Ειδικότερα οι μάχες στη γέφυρα του Νείλου και στην πλατεία Ταχρίρ, όπου οι Ultras αποτελούσαν τον πυρήνα των διαδηλωτών, οι επιτυχίες τους είχαν καταλυτικό ρόλο για την εμψύχωση των εξεγερμένων αλλά και για τη γενικότερη εξέλιξη της εξέγερσης. Η κατάληψη της γέφυρας ήταν γεγονός στρατηγικής σημασίας καθώς έσπασε τον αστυνομικό κλοιό και επέτρεψε την ένωση της πλατείας Ταχρίρ με τις δυτικές περιοχές του Καίρου, σε μία από τις ‘’πιο καθοριστικές στιγμές όλης της επανάστασης’’. Στη μάχη της Καμήλας, οι Ultras και όσοι συσπειρώθηκαν γύρω τους εξουδετέρωσαν τις απέλπιδες προσπάθειες των παρακρατικών σωμάτων του Μουμπάρακ να διαλύσουν τους συγκεντρωμένους στην Ταχρίρ. Με τις δυνάμεις ασφαλείας ανίκανες να σπάσουν την πυγμή των διαδηλωτών, η τελική παρέμβαση του στρατού λειτούργησε αποτρεπτικά για την περαιτέρω χρήση βίας από πλευράς αστυνομίας και κατά συνέπεια, προς όφελος των διαδηλωτών. Κατόπιν τούτων, όταν το χάος και ο καπνός των δακρυγόνων άρχισε να ξεθυμαίνει, ήταν φανερό ότι το πολιτικό τοπίο στην Αίγυπτο είχε αλλάξει για πάντα.

Με όρους ανταγωνιστικού ελέγχου, οι διαδηλωτές και ειδικότερα τα γκρουπ των Ultras, επέδειξαν αρκετές ικανότητες σε καθοριστικές στιγμές νικώντας στις οδομαχίες την αστυνομία, η οποία δεν μπορούσε πλέον να υπολογίζει στη στήριξη του στρατού. Η αντίδραση του καθεστώτος έχει πλέον εξουδετερωθεί, αφήνοντας στους διαδηλωτές τον έλεγχο των πόλεων.

 

 

 

(1). Το 70% του τυνησιακού πληθυσμού κατοικεί σε παράκτιες πόλεις. 

(2) Οι Τακρίζ είναι ένα σύνολο διαδικτυακών ακτιβιστών από τη Βόρεια Αφρική που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως οι Τυνήσιοι Anonymous. Μάλιστα, οι τελευταίοι είχαν ενεργό συμμετοχή στο διαδικτυακό σαμποτάζ της κυβέρνησης Μπεν Αλί, στο πλευρό των Τακρίζ. Κατά την επανάσταση, το όνομα των Τακρίζ έγινε συνώνυμο με τη νεανική εξεγερσιακή δραστηριότητα.